فردی اینترنت پرسرعت فیبر نوری با فیلترینگ نمی‌خواهد_آفتاب وطن

زیرساخت‌های ارتباطی همانند فیبر نوری نه‌تنها ابزاری برای دسترسی به اینترنت پرسرعت محسوب خواهد شد، بلکه پایه‌ای برای گسترش اقتصادی و نوآوری‌های فناورانه می باشند. در ایران، پروژه ملی فیبر نوری (FTTX) با مقصد پوشش ۲۰ میلیون خانوار تا آخر سال ۱۴۰۷ راه‌اندازی شده، اما مطابق آمار رسمی تا انتهای سال ۱۴۰۳ با پوشش ۸.۲ میلیونی تنها ۴۳ درصد پیشرفت داشته است. به نظر «محمد مظفری» کارشناس حوزه شبکه و اینترنت، گسترش عمومی شبکه فیبر نوری در ایران با ترکیبی از مانع ها اقتصادی، فنی، حقوقی و سیاستی روبه رو است. موانعی که جهت شده علی‌رغم افزایش پوشش، تعداد مشترکین پایین بمانند. او به دیجیاتو می‌گوید چالش‌هایی همانند فیلترینگ، بروکراسی و مشکلات مالی شرکت‌ها از جمله عوامل مهم کندی پیشرفت می باشند.

پروژه گسترش فیبر نوری در دولت سیزدهم اغاز شد و «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از آن به گفتن نسخه شفابخش اینترنت ایران یاد می‌کرد. او وعده تشکیل ۲۰ میلیون پوشش تا آخر سال ۱۴۰۴ داده می بود، اما مطابق آمار رسمی تا آخر سال قبل تنها ۸.۲ میلیون خانوار تحت پوشش قرار گرفتند. به نظر می‌رسد مشکلات سر راه این پروژه و یقیناً تحول اجباری دولت یک سال سریعتر از موعد مقرر جهت شده تا در سامانه رسمی پروژه فیبر نوری (iranfttx.ir) با وعده جدیدی روبه رو شویم: پوشش ۲۰ میلیون خانوار تا سال ۱۴۰۷.

آمار مشخص می کند که هرچند پوشش فیبر نوری طی دو سال تازه افزایش یافته، اما نسبت تبدیل این پوشش به مشترک فعال زیاد پایین است. این اتفاق که در ادبیات فناوری به «شکاف نفوذ» معروف است، وقتی رخ می‌دهد که مانع ها اقتصادی، فنی یا سیاستی علتخواهد شد کاربران بالقوه به مشتری بالفعل تبدیل نشوند.

بر پایه آمار رسمی، شاخص FTTH در سال ۱۴۰۲ در نزدیک به ۳۱۶ هزار و در سال ۱۴۰۳ در نزدیک به ۴۹۰ هزار گزارش شده است. قیاس سالانه نشان‌دهنده شکاف عمیق بین پوشش و اتصال است، از آخر ۱۴۰۲ تا آخر ۱۴۰۳، پوشش نزدیک به ۱۷ درصد افزایش یافت، اما مشترکین فعال تنها در نزدیک به ۵۵ درصد رشد داشتند و هم چنان در نزدیک به ۵ درصد کل مشترکین ثابت باقی ماندند.

اظهارات مسئولان و تحلیل کارشناسان نیز گواهی بر شدت آرام روال پیشرفت این پروژه در حوزه پوشش و دسترسی است که نتوانسته انتظارات را برآورده کند. مدیرعامل شرکت مخابرات ایران اخیراً اظهار کرده است که «پیشرفت پروژه فیبر نوری در تهران طی دو سال قبل در همان سطح ۳۰ درصد باقی مانده است». این سخن مشخص می کند که حتی در کلان‌شهرها، تبدیل پوشش به منفعت گیری واقعی، با چالش جدی روبه رو است.

دست‌اندازهای مسیر گسترش در نگاه کارشناسان

«روح‌الله عباس‌پور» عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، به تازگی خبرداد گرانی و قیمت بالای خدمات اینترنت فیبر نوری، علت مهم عدم‌استقبال مردم است. اما کارشناسان و فعالان این حوزه نگاه متغیری دارند.

«محمد مظفری» در او مباحثه با دیجیاتو این ادعا را چندان معتبر نمی‌داند؛ چون به نظر وی قیمت منفعت گیری از سرویس فیبر نوری نسبت به اینترنت موبایل یا ADSL چندان تفاوت فاحشی ندارد. به حرف های وی هرچند هزینه‌های مازادی همانند خرید مودم‌های فیبر نوری و کابل‌کشی داخلی برای اتصال به شبکه فیبر نوری وجود دارد؛ اما به نسبت دیگر هزینه‌های حاضر چندان دیدنی نیست و با اعمال تخفیف‌هایی از سوی اپراتورها تا حد بسیاری قابل‌جبران است.

مظفری کندی پیشرفت پروژه گسترش فیبر نوری را ناشی از مجموعه‌ای از عوامل چند‌وجهی گفتن می‌کند. او یکی از مانع ها مهم گسترش را فرایندهای طویل بروکراسی در حوزه واردات تجهیزات و اخذ مجوزهای شهری حفاری می‌داند. همانطور که در کلان‌شهرها، گسترش پوشش شبکه فیبر نوری نیازمند حفاری در کوچه و خیابان برای کابل‌کشی است که بدون همکاری شهرداری‌ها عملاً مقدور نیست.

به نظر وی مدل اقتصادی فیبر نوری و تله‌کام در ایران تا این مدت به طور کامل شکل نگرفته است. اپراتورها وقتی حاضر به اندوخته‌گذاری گسترده می باشند که مدل درآمدی و نرخ برگشت اندوخته برایشان روشن باشد و حتی با وجود پشتیبانی‌های دولتی، فاصله بسیاری بین اندوخته‌گذاری موردنیاز و منبع های حاضر وجود دارد.

مظفری این چنین به اعتراض اپراتورها و FCPها نسبت به قیمت‌گذاری دستوری و ثابت‌ماندن تعرفه‌های خدمات بستر فیبر نوری اشاره می‌کند و نتیجه این سیاست‌ها را افت انگیزه و توجیه‌پذیری اقتصادی برای افزایش شدت گسترش سریع از سوی اراعه‌دهندگان خدمات فیبر نوری گفتن می‌کند.

پای فیلترینگ در بین است

مظفری اما معتقد است قسمت بسیاری از کاربران تفاوت معناداری بین اینترنت فیبر نوری و اینترنت موبایل یا ADSL حس نمی‌کنند؛ چون هنگامی به جهت فیلترینگ گسترده به ناچار ناچار به منفعت گیری VPN می باشند، دیگر چندان تفاوتی ندارد که از کدام سرویس اینترنت منفعت گیری می‌کنند. در واقع محدودیت‌های اینترنت جهت می‌شود افراد عملا استعداد کاربری شبیهی را در همه بسترها استعداد کنند. دیگر فرقی نمی‌کند اینترنت ADSL دارید یا فیبر نوری با شدت چند صد مگابیتی. مظفری این عامل را یکی از با اهمیت ترین دلایل عدم استقبال مردم از فناوری فیبر نوری می‌داند.

به نظر مظفری دو مسیر مهم برای تسریع گسترش فیبر نوری از منظر سیاست‌گذاری وجود دارد. بازنگری در سیاست فیلترینگ و افزایش کیفیت استعداد کاربری می‌تواند به طور مستقیم تقاضای مصرف پهنای باند را افزایش دهد و کاربران را به انتخاب فناوری‌های تازه پرسرعت ترغیب کند. چون هنگامی کاربران نمی توانند به محتوای موردعلاقه خود بدون محدودیت دسترسی داشته باشند، منطقاً افزایش تقاضای چندانی هم برای فناوری‌های تازه پرسرعت به وجود نخواهد آمد. انحصار جاری شرکت ارتباطات زیرساخت بنا به دلایلی نامعلوم، هزینه‌های فراهم اینترنت را بالا نگه داشته و دست اپراتورها را در رقابت قیمتی بسته است. اما آزادسازی واردات پهنای باند بین‌الملل برای اپراتورها و تشکیل امکان خرید مستقیم پهنای باند، هزینه‌ها افت و جذابیت اندوخته‌گذاری در فیبر نوری برای FCPها افزایش خواهد یافت.

الزام است، انتخاب نیست

مظفری پافشاری می‌کند که اکنون گسترش فیبر نوری برای ایران نه یک انتخاب، بلکه یک الزام برای گسترش و پیشرفت آینده ارتباطات ایران، هم‌پا با دیگر کشورهای درحال‌گسترش است. اما باتوجه‌به روال جاری، رسیدن به مقصد ۲۰ میلیون خانوار تحت پوشش تا سال ۱۴۰۷ نیازمند میانگین رشد سالانه بیشتر از ۲.۹ میلیون خانوار است؛ رقمی که در شرایط جاری، بدون اصلاح سیاست‌ها و از بین بردن مانع ها یادشده، دور از دسترس به نظر می‌رسد.

فیبر نوری زیرساختی است که مزایای آن فراتر از شدت اینترنت برای کاربران خانگی است؛ این فناوری می‌تواند زیربنای اقتصاد دیجیتال، خدمات ابری و شهرهای هوشمند باشد. اما تا وقتی که مدل اقتصادی آن شفاف نشود، استعداد کاربر بهبود نیابد و سیاست‌های محدودکننده اصلاح نگردد، فیبر نوری در ایران هم چنان با شتابی کمتر از نیاز سرزمین گسترش خواهد یافت.