مقصد از خلقت انسان چیست؟_آفتاب وطن

از همان لحظه‌ای که انسان چشم به جهان گشود، با پرسشی همیشگی مواجه شد: «من چرا اینجا هستم؟» این سوال همانند صدایی درونی، قرن‌ها است که در ذهن بشر طنین‌انداز شده و او را به جست‌وجویی بی‌آخر کشانده است. انسان‌ها مدام به جستوجو اشکار کردن راز معمای خلقت در ایمان معنویت، اندیشه و استدلال فلسفی بوده‌اند. ما مدام از خود می‌پرسیم که «مقصد از خلقت انسان چیست؟»

اشکار کردن جواب برای این سوال که مقصد از خلقت انسان چیست، می‌تواند آینده ما را بسازد. هر پاسخی که داده می‌شود، جهت زندگی‌مان را تعیین می‌کند: این که چطور تصمیم بگیریم، چه ارزشی برای خود قائل شویم و چطور با جهان و دیگران ربط برقرار کنیم. با دقت به اهمیت نوشته، در این مقاله به‌طور کامل درمورد مقصد از خلقت انسان از منظرهای گوناگون سخن بگویید می‌کنیم.

دیدگاه ادیان الهی درمورد مقصد از خلقت انسان

سوال از چرایی و مقصد آفرینش انسان، از با اهمیت ترین و بنیادی‌ترین دغدغه‌های ادیان الهی بوده است. هر یک از ادیان، بر پایه جهان‌بینی خاص خود، تفسیری اراعه داده‌اند که نه‌تنها جواب به پرسشی نظری است، بلکه زندگی پیروان را در عمل هم جهت‌دهی می‌کند. در ادامه جواب ادیان الهی به پرسشم مقصد از خلقت انسان چیست را مرور می‌کنیم.

دین اسلام

اسلام، به‌گفتن یکی از با اهمیت ترین ادیان توحیدی، پاسخی روشن و ژرف به این سوال اراعه می‌دهد. قرآن کریم در سوره ذاریات می‌فرماید: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»؛ یعنی «جن و انس را نیافریدم مگر برای عبادت من». اما عبادت در اینجا فقطً به معنی انجام اعمال عبادی همانند نماز یا روزه نیست؛ بلکه خواسته، سبک زندگی توحیدی است. زندگی‌ای که همه ابعاد آن، از اخلاق فردی تا تعامل اجتماعی، در راستای تقرب به خداوند و تجلی صفات الهی باشد.

قرآن در جای دیگر، مقصد خلقت را آزمایش انسان معارفه می‌کند: «الذی خلق الموت و الحیاه لیبلوکم أیکم أحسن عملا». یعنی زندگی و مرگ برای آزمودن انسان است؛ آزمونی که مشخص می کند چه فردی در میدان عمل به عدل، صداقت و ایمان، سربلند بیرون می‌آید. به این علت، انسان در نگاه اسلام موجودی است که با اختیار و آزادی انتخاب، زمان دارد به کمال واقعی خود برسد.

در روایات اهل‌بیت نیز مقصد آفرینش انسان با مفهوم «قرب الهی» پیوند خورده است. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «خدایا! تو ما را نیافریدی تا سودی به خودت رسانی، بلکه آفریدی تا ما را بیازمایی.» این سخن مشخص می کند که مقصد از خلقت انسان، چیزی فراتر از نیاز خداست؛ چراکه خداوند بی‌نیاز مطلق است. مقصد در حقیقت، برگشت انسان به مقام عبودیت و رشد معنوی خویش است.

دین مسیحیت

در مسیحیت، مبنای مهم فهمیدن مقصد خلقت انسان، آموزه «همانند خدا بودن» است. مطابق کتاب مقدس، خداوند انسان را « به طور خویش» آفرید. معنی این شباهت، فقطً جسمانی نیست، بلکه به جنبه‌های روحانی همانند توانایی محبت، عدل‌ورزی، آفرینندگی و آزادی اراده اشاره دارد. به این علت، انسان مأمور است تا با تجلی این ویژگی‌ها در زندگی فردی و اجتماعی، عکس خدا را در زمین بازتاب کند.

از منظر مسیحیت، مقصد نهایی انسان رستگاری است. نخستین گناه علتفاصله انسان از خدا شد، اما به باور مسیحیان، با آمدن مسیح و قربانی شدن او، راه برگشت و نجات گشوده شد. بعد مقصد آفرینش، نه‌تنها زیستن اخلاقی و عادلانه، بلکه پذیرفتن فیض الهی و رسیدن به حیات جاودان در کنار خداست. به گفتن دیگر، مقصد انسان در مسیحیت اتحاد مجدد با خداوند از رهگذر عشق و ایمان است.

دین یهودیت

در یهودیت نیز مقصد آفرینش انسان در پیوندی ناگسستنی با رابطه او با خداوند تعریف می‌شود. در متون تلمودی و تفاسیر تورات، پافشاری بسیاری بر این مسئله وجود دارد که انسان برای اطاعت از دستورات الهی و تحقق عدل و اخلاق آفریده شده است. او ماموریت دارد جهان را جای بهتری بسازد و «تیکون عالم» را محقق کند.

از منظر دین یهودیت، انسان شریک خدا در ادامه آفرینش است. یعنی خداوند جهان را آفرید، اما انسان ماموریت دارد آن را آباد و کامل کند. این نگاه، هم بُعد معنوی دارد (پرستش و نزدیکی به خدا) و هم بُعد عملی (زندگی بر پایه اخلاق و عدل اجتماعی).

دین زرتشت

در آیین زرتشتی، مقصد آفرینش انسان با مبارزه دائمی بین خیر و شر گره خورده است. جهان عرصه رویارویی اهورا‌مزدا با اهریمن است. انسان آفریده شده تا در این مبارزه نقش فعال داشته باشد و با پیروی از سه اصل بنیادین «پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک» پشتیبانی‌گر نیروهای خیر باشد.

به این علت، انسان در نگاه زرتشتی فقطً موجودی منفعل نیست، بلکه رزمنده‌ای است که ماموریت دارد با انتخاب‌های آگاهانه، در پیروزی نهایی خیر بر شر شریک باشد. مقصد خلقت، رسیدن به جهانی است که در آن راستی و نور بر افترا و تاریکی چیره می‌شود.

نگاه فلسفی به مقصد از خلقت انسان

در این قسمت، سوال «مقصد خلقت انسان چیست؟» را از منظر فلسفه بازدید می‌کنیم. فلسفه همانند آیینه‌ای است که زوایای نهان سوال را آشکار می‌کند؛ از بنیادی‌ترین آن‌ها یعنی وجود و ماهیت انسان، تا آزادی و قیمت اخلاقی و سرانجام معنی و پوچی.

فلسفه ذات یا وجود؛ آیا انسان پیش از آمدن معنایی دارد؟

یکی از او گفت و گو‌های مهم در فلسفه، مسأله نسبت بین «ذات» و «وجود» است. فیلسوفان سنتی همانند ارسطو و بعداً امانوئل کانت بر این باورند که ذات انسان، یعنی آنچه انسان باید باشد، پیش از وجود او تعریف شده؛ یعنی مقصد و معنی از پیش در ذات او نهفته است. انسان در مسیر زندگی باید مطابق آن ذات حرکت کند تا به کمال برسد. آرمان‌های فضیلت اخلاقی، خردمندی، عدل، شجاعت و همانند آن‌ها در این دیدگاه‌ها نقش حیاتی دارد.

مفهوم معنی و زندگی نیک؛ فضیلت‌گرایی و سعادتمندی

تعداد بسیاری از فیلسوفان، به اختصاصی در سنت یونان باستان، از قبیل ارسطو و فیلسوفان اخلاقی بعدی، مقصد خلقت انسان را به زندگی نیک یا سعادت پیوند داده‌اند. زندگی‌ای که فرد در آن توانمندیهای انسانی‌اش را به شکلی شکوفا به کار گیرد، در جامعه تأثیر بگذارد، روابط انسانی‌اش سالم باشد و با خردمندی حرکت کند. سعادت در این دیدگاه فقطً استعداد لذت یا رفاه مادی نیست، بلکه تحقق ویژگی‌هایی چون عدل، صداقت، دوستی، شجاعت و خرد است.

اگزیستانسیالیسم و پوچی؛ روبه رو با اضطراب آزادی

وجودگرایی فلسفی، با تفکیکی که بین «وجود» و «ماهیت» می‌گذارد، انسان را در موقعیتی قرار می‌دهد که باید خودش معنی بسازد. اما این آزادی، باری سنگین است؛ چراکه با ادراک این امکان که هیچ مقصد از پیش تعیین‌شده‌ای وجود ندارد، انسان با پوچی، اضطراب و ناباوری مواجه می‌شود. فیلسوفانی همانند سارتر، کامو، کی‌یرکگارد این نوشته را بازدید کرده‌اند. کامو در مفهوم «آشوب» مشخص می کند که جهان ما بعضی اوقات چنان سرد و بی‌اعتناست که انسان در برابر آن حس پوچی می‌کند. اما آنچه انسان را می‌سازد این است که با آگاهی از این حالت، هم چنان زندگی کند، عشق بورزد و خلق کند.

قیمت‌ها و اخلاق؛ نقش اخلاق در خلق معنی

در فلسفه اخلاق، تعداد بسیاری اعتقاد دارند که مقصد انسان بی‌ربط با حسن و قبح اخلاقی نیست. اگر ما بخواهیم زندگی معنی داشته باشد، باید قیمت‌هایی را انتخاب کنیم؛ قیمت‌هایی که به دیگران، جامعه و جهان‌شمول انسانیت اعتبار می‌بخشند.

دیدگاه علمی درمورد خلقت و مقصد انسان

علم، با مباحث قابل سنجش و مشاهده سروکار دارد. به همین علت هنگامی علم به سوال مقصد از خلقت انسان چیست جواب می‌دهد، زیاد تر به بازدید چگونگی پیدایش انسان، تکاملی بودن فرایندها و تأثیراتی که انسان بر محیط و جامعه دارد می‌پردازد. با اهمیت ترین دیدگاه‌های علمی درمورد مقصد خلقت انسان شامل موارد زیر می باشند:

پیدایش انسان و نظریه‌ی تکامل

یکی از با اهمیت ترین نظریه‌های علمی در رابطه با خلقت انسان، نظریه‌ی تکامل است. نظریه‌ای که گفتن می‌کند انسان ریشه در اجداد مشترک با دیگر موجودات زنده دارد و ویژگی‌های زیستی‌اش طی میلیون‌ها سال تحول کرده‌اند. چارلز داروین و بعد از او زیست‌شناسان تکاملی نشان داده‌اند که فرایندهایی همانند جهش‌های ژنتیکی، انتخاب طبیعی، بقا و سازگاری با محیط علتشده‌اند انسان‌ها به شکلی که اکنون می باشند برسند.

روانشناسی رشد، معنی و مقصد زندگی

روانشناسان رشد و معنویت مطالعه می‌کنند که انسان‌ها چطور معنی را در زندگی خود می‌سازند، چطور مقصد‌های شخصی و اجتماعی برای خود تعریف می‌کنند و چطور این مقصد‌ها بر سلامت روان و رفاه آن‌ها مؤثرند.

برای مثال، نظریه‌هایی همانند خود تعیین‌کننده‌‌بودن، نشان خواهند داد که نیازهای روانی بنیادی همانند حس تعلق، لیاقت و استقلال، اگر برآورده شوند، به رشد انسان پشتیبانی می‌کنند. این چنین روانشناسی معنوی بازدید می‌کند که ازمایش ها معنوی، حس تعلق به چیزی بزرگتر و یا یافتن معنی، چطور می‌تواند برای انسان امید، انگیزش و جهت‌دهی فراهم کند.

رابطه مقصد خلقت با سعادت و کمال انسان

تعداد بسیاری از متفکران و ادیان اعتقاد دارند مقصد از خلقت انسان با سعادت و کمال انسان پیوندی جدانشدنی دارد. به گفتن دیگر، خداوند یا طبیعت، انسان را برای آن نیافریده که در چرخه‌ای بی‌مقصد زندگی کند، بلکه این مسیر آفرینش بستری است برای رسیدن به تعالی، رضایت درونی و شکوفایی استعدادهای نهفته. با اهمیت ترین روابط بین مقصد از خلقت انسان با سعادت و کمال انسان عبارت‌اند از:

۱. سعادت

مفهوم سعادت یا خوشبختی از کهن‌ترین دغدغه‌های بشری است. افلاطون سعادت را هماهنگی روح می‌دانست، ارسطو آن را در یودایمونیا (یعنی شکوفایی و نیک‌بختی درونی) جست‌وجو می‌کرد و فیلسوفان اسلامی همانند فارابی و ابن‌سینا سعادت را در شناخت حقیقت و نزدیک شدن به مبدأ اعلی تعریف می‌کردند. در ادیان الهی نیز، سعادت نه‌ فقط لذت‌های زودگذر دنیوی بلکه آرامشی پایدار و رضایتی عمیق است که در سایه‌ی ربط با خدا و انجام ماموریت های انسانی حاصل می‌شود.

۲. کمال

کمال به معنی تحقق تدریجی ظرفیت‌های وجودی انسان است. همان گونه که دانه‌ای کوچک در دل خاک توانایی درختی تنومند شدن را دارد، انسان نیز در وجود خود استعدادهای عقلانی، اخلاقی و معنوی دارد که باید آن‌ها را شکوفا کند. تفاوت انسان با دیگر موجودات در همین است که او می‌تواند با انتخاب و تلاش، از مرتبه‌ای پایین به مرتبه‌ای عالی برسد. قرآن می‌فرماید: «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم ثم رددناه اسفل سافلین الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات»؛ یعنی انسان در بهترین صورت آفریده شد، اما می‌تواند به پست‌ترین درجات هم سقوط کند. این آیه مشخص می کند که مسیر کمال اختیاری است و سعادت به شرط انتخاب درست به دست می‌آید.

پیوند سعادت و مقصد آفرینش

هنگامی می‌گوییم «مقصد از خلقت، رسیدن انسان به سعادت و کمال است»، در حقیقت اعتراف می‌کنیم که همه‌ی مسیر زندگی ما معنادار است. رنج‌ها، انتخاب‌ها، مسئولیت‌ها و کوششها بخشی از سفر بزرگ‌تر می باشند. اگر سعادت را به مثابه مقصد در نظر بگیریم، کمال همان راهی است که باید طی شود. هر چه انسان در مسیر کمال حرکت کند، به سعادت نزدیک‌تر می‌شود.

سعادت فردی و جمعی

مسئله مهم این است که سعادت و کمال فقط در بُعد فردی معنی اشکار نمی‌کنند. انسان موجودی اجتماعی است و خوشبختی او در پیوند با سعادت دیگران تعریف می‌شود. اگر جامعه‌ای در ظلم، فقر و جهل غرق باشد، حتی انسان‌های نیکوکار نیز اسایش و سعادت حقیقی نخواهند داشت. از همین رو، مسئولیت اجتماعی، عدل‌خواهی و پشتیبانی به دیگران بخشی جدایی‌ناپذیر از مسیر کمال و مقصد خلقت می باشند.

از چرخه هستی تا معنی

اشکار کردن جواب «مقصد از خلقت انسان چیست»، همانند نوری است که مسیر طویل زندگی را روشن می‌کند و به ما مشخص می کند که هر انتخاب، هر تصمیم و هر تلاش ما، بخشی از یک طراحی بزرگ‌تر است. بازدید دیدگاه‌های دینی در این مقاله نشان داد که انسان موجودی مختار و مورد قیمت است که با عبادت، اخلاق و رشد معنوی می‌تواند به قرب الهی و کمال دست یابد. نگاه فلسفی نیز پافشاری کرد که معنی و مقصد زندگی نه‌تنها می‌تواند ذاتی باشد، بلکه انسان توانایی ساختن آن را با انتخاب‌های آگاهانه دارد و حرکت در مسیر فضیلت، خرد و اخلاق، او را به سعادت نزدیک می‌کند.

دیدگاه علمی با تمرکز بر تکامل، روانشناسی و شرایط محیطی، مشخص می کند که مسیر خلقت انسان فرایندی پیچیده است که عرصه‌ی رشد، یادگیری و شکل‌گیری معنی را فراهم کرده. نهایتاً، نقش اختیار و مسئولیت، پل پیوندی است بین مقصد خلقت و تحقق سعادت و کمال انسان. انسانی که با آگاهی انتخاب می‌کند و مسئولیت عمل خود را می‌پذیرد، می‌تواند استعدادها و توانمندیهایش را به شکوفاترین حالت رساند و به اسایش و رضایتی پایدار دست یابد.

در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و حرکت شما به‌وجود می‌آورد. اگر حس افسردگی دارید، حتما با پشتیبانی یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ربط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.

به پشتیبانی زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید